Eliza Orzeszkowa
data i miejsce urodzenia: 1841, Milkowszczyzna
data i miejsce śmierci: 18 maja 1910, Warszawa
profesja: powieściopisarka
Urodziła się Elżbieta Pawłowska, najmłodsza córka zamożnego ziemianina i prawnika Benedykta Pawłowskiego i jego drugiej żony Franciszki (z domu Kamieńska) w majątku Milkowszczyzna na Grodzieńszczyźnie. Kształciła się na pensji sakramentek w Warszawie (1852-1857). W wieku 17 lat wyszła za mąż za ziemianina z powiatu kobryńskiego Piotra Orzeszkę i mieszkała w jego majątku Ludwinowo.
Udzielała wsparcia uczestnikom powstania styczniowego. Za udział w powstaniu jej męża zesłano w 1865 r. do guberni permskiej, a majątek skonfiskowano.
Małżeństwo Elizy Orzeszko z Piotrem Orzeszko z jej inicjatywy zostało unieważnione w 1869 roku. Po osiedleniu się w Grodnie Orzeszkowa sprzedała swój majątek w Milkowszczyźnie (1870) i żyła z dochodów z działalności literackiej.
Eliza Orzeszkowa interesowała się ziołami leczniczymi używanymi przez uzdrowicieli. Podróżując po Grodzieńszczyźnie, pytała uzdrowicieli, zbierała ludowe nazwy roślin. Zebrała zielnik i około 228 popularnych nazw roślin, z których wiele zawierało opis ich wyglądu i sposobów stosowania. Swoje spostrzeżenia pisarka zamieściła w dziele „Ludzie i kwiaty nad Niemnem”, opublikowanym w miesięczniku geograficzno-etnograficznym „Wisła”.
W 1894 ponownie wyszła za mąż za Stanisława Nahorskiego. Zaangażowała się w działalność charytatywną i społeczną.
Po ciężkiej chorobie serca zmarła i została pochowana w Grodnie.
Konstanty Kalinowski
data i miejsce urodzenia: 1838, Mostowlany
data i miejsce śmierci: 22 marca 1864, Warszawa
profesja: polsko-białoruski działacz niepodległościowy, komisarz powstańczego Rządu Narodowego na Litwę i Białoruś, dziennikarz i prawnik.
Konstanty Kalinowski (ur. 2 lutego 1838, zm. 22 marca 1864) – przywódca powstania styczniowego z 1863 roku na Litwie i Białorusi.
Przyszły przywódca powstańców urodził się w majątku Mostowlany na Grodzieńszczyźnie w rodzinie bezrolnej szlachty. Ukończył gimnazjum w Świsłoczy, studiował na Wydziale Prawa Uniwersytetu Petersburskiego, aktywnie angażował się w działalność społeczności studenckich i kręgów rewolucyjnych.
Stworzył kółka rewolucyjne w guberniach grodzieńskiej i wileńskiej. W 1862 roku został przewodniczącym Komitetu Powstańczego, który później przekształcił się w Litewski Prowincjonalny Komitet Powstańczy. Powstanie było wspierane przez tak znaczące postacie dla Białorusi, jak Franciszek Bohuszewicz, Wincenty Dunin-Marcinkiewicz czy Napoleon Orda.
W latach 1862-1863 nadzorował wydawanie i dystrybucję pisma skierowanego do chłopów „Mużyckaja Prauda”. Była to pierwsza nielegalna gazeta rewolucyjna wydawana w języku białoruskim. Pod pseudonimem Jaśko, gospodarz spod Wilna pisał apele do miejscowej ludności (pisane białoruską łacinką).
Kalinowski prowadził powstańców aż do jego aresztowania. Skazany na śmierć, zostawił swój testament – „Listy spod szubienicy”. Został stracony w Wilnie 22 marca 1864 r
Józef Piłsudski
data i miejsce urodzenia: 5 grudnia 1867, Zułów
data i miejsce śmierci: 12 maja 1935, Warszawa
profesja: polski działacz społeczny i niepodległościowy, żołnierz, polityk, twórca Organizacji Bojowej PPS (1904) i Polskiej Organizacji Wojskowej (1914), od 11 listopada 1918 naczelny wódz Armii Polskiej, w latach 1918–1922 Naczelnik Państwa, pierwszy marszałek Polski (1920); przywódca obozu sanacji po przewrocie majowym (1926), dwukrotny premier Polski (1926–1928 i 1930)
Józef Piłsudski urodził się w szlacheckiej rodzinie w Zułowie na Wileńszczyźnie. Ojcem przyszłego naczelnika państwa był Józef Wincenty Piłsudski, matką Maria z Billewiczów. Ojciec pełnił podczas powstania styczniowego funkcję komisarza Rządu Narodowego na powiat rosieński. Matka pochodziła ze znanego rodu szlacheckiego herbu Mogiła.
W rodzinie Józef był najbardziej związany ze swoim starszym bratem Bronisławem, później znanym etnografem. Bronisław studiował w Petersburgu, gdzie kontaktował się z rosyjskimi rewolucjonistami. Józef pomagał bratu w działalności konspiracyjnej.
W 1885 Józef ukończył gimnazjum. Wybierając specjalizację, która zapewniłaby egzystencję, poszedł do szkoły medycznej. Jeden rok studencki spędził w Charkowie, a 22 marca 1887 r. Józef został aresztowany za działalność konspiracyjną w niepodległościowych organizacjach studenckich. Następnie pod zarzutem udziału w spisku zmierzającym do obalenia cara Aleksandra II został zesłany na Syberię, do Kiryńska, a potem do Tunki.
Po wyjściu na wolność w 1892 roku założył Polską Partię Socjalistyczną (PPS) i redagował podziemną lewicową gazetę „Robotnik”, gdzie promował socjalizm i ideę niepodległościową. W 1900 r. gazeta została zlikwidowana, a Piłsudski został ponownie aresztowany. Piłsudski uciekł i utworzył Organizację Bojową PPS, która przeprowadzała naloty na banki i zabijała członków carskiej policji.
26 września 1908 roku grupa bojowa pod jego dowództwem ukradła 200 tys. rubli z pociągu pocztowego pod Bezdanami. Piłsudski przeznaczył te pieniądze na powstające w Galicji polskie organizacje wojskowe.
Piłsudski rozpoczął budowę prywatnej armii, która, jak miał nadzieję, wywalczy Polsce niepodległość od Rosji.
W 1914 roku Piłsudski i jego 10 000 ludzi walczyli z Austriakami przeciwko armii rosyjskiej, ale po rewolucji rosyjskiej jego lojalność została zakwestionowana i został aresztowany i uwięziony w 1917 roku w Magdeburgu.
Po uwolnieniu w 1918 roku Piłsudski został tymczasową głową państwa i dowódcą wszystkich polskich wojsk. Piłsudski reprezentował Polskę na konferencji wersalskiej, a jego armia skutecznie obroniła Polskę przed inwazją bolszewicką (1919-20).
W czasie wojny bolszewickiej armia Piłsudskiego poczyniła znaczne postępy, a sowiecko-polski traktat w Rydze (1921) pozostawił Polsce kontrolę nad znacznymi obszarami Kresów Wschodnich (współczesnej Litwy, Białorusi i Ukrainy).
Piłsudski pozostał dowódcą wojska do 1923 roku. Po trzech latach przejścia na emeryturę Piłsudski przeprowadził wojskowy zamach stanu w maju 1926 roku. Przez następne dziewięć lat Piłsudski był faktycznym dyktatorem Polski.
Józef Piłsudski prawie do końca życia ukrywał nieuleczalną chorobę – raka wątroby. Zmarł 12 maja 1935 roku w Warszawie. W czasie pogrzebu cala Polska oddawała hołd Marszałkowi. Ciało zostało pochowane w krypcie św. Leonarda w Katedrze na Wawelu. Serce spoczęło, zgodnie z testamentem w grobie matki w Wilnie na cmentarzu „na Rossie”. W 1937 roku na polecenie metropolity krakowskiego arcybiskupa Adama Sapiehy trumna ze szczątkami Marszałka została przeniesiona do krypty pod wieżą Srebrnych Dzwonów.
Adam Mickiewicz
data i miejsce urodzenia: 24 grudnia 1798, Zaosie albo Nowogródek
data i miejsce śmierci: 26 listopada 1855, Stambuł
profesja: poeta, działacz polityczny, publicysta, tłumacz, filozof, dowódca wojskowy i nauczyciel akademicki
Adam Mickiewicz (1798-1855) urodził w Zaosiu lub Nowogródku, w rodzinie ubogiego szlachcica. Mickiewicz kształcił się w Wilnie. Po ukończeniu wydziału historyczno-filologicznego Uniwersytetu Wileńskiego w 1819 r. pracował jako nauczyciel w Kownie. Zarówno w latach studenckich, jak i podczas wykonywania pracy nauczycielskiej Mickiewicz aktywnie działał w środowiskach i organizacjach patriotycznych młodzieży polskiej, które stawiały sobie za zadanie walkę o wolność i niepodległość Polski. Najbardziej znaną patriotyczną organizacją, w której działał Mickiewicz, było wileńskie Towarzystwo Filomatów.
W maju 1822 r. ukazał się pierwszy zbiór wierszy Mickiewicza pod tytułem „Poezja”. W przedmowie autor formułuje program romantyzmu. Romantyczną nazywa taką twórczość literacką, której „serce” przenika myśli i doświadczenia zwykłych ludzi. Pieśni ludowe, opowieści, legendy, według poety, są niezliczonym źródłem twórczej inspiracji.
W 1823 r. Mickiewicz został aresztowany za swoją działalność niepodległościową, przebywał w więzieniu przez sześć miesięcy, następnie został deportowany w głąb Rosji. W latach 1824-1829 odwiedził Kijów, Odessę, Charków, Krym. Prześladowany przez władze carskie znalazł jednak przyjaciół i wielbicieli wśród dekabrystów (Bestużew, Rylejew), wybitnych poetów rosyjskich (Puszkin, Żukowski, Wiazemski), postaci kultury ukraińskiej (Maksimowicz, Gulak-Artemowski).
W 1829 rok Mickiewicz opuszcza Rosję. Bez skutku próbuje dostać się do Polski w 1830 roku, aby pomóc powstańcom listopadowym. Parę lat później poznaje Celinę Szymanowską, z którą bierze ślub. W 1839 roku wyjeżdża do Lozanny, gdzie wykłada literaturę łacińską, a następnie przeprowadza się do Paryża.
W czasie Wiosny Ludów (1848 r.) zorganizował we Włoszech legion polski. Gdy wybuchła wojna krymska (1855 r.) Mickiewicz wyjechał do Stambułu z misją polityczną i tutaj zmarł. Jego zwłoki pochowano na cmentarzu w Montmorency pod Paryżem, a w roku 1890 przetransportowane do krypty na Wawelu.
Wśród jego najbardziej znanych dzieł znalazły się dramaty takie jak Dziady(1823); poemat filozoficzny Konrad Wallenrod (1828); Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego (1832); oraz epopeja narodowa Pan Tadeusz (1834).
Romuald Traugutt
data i miejsce urodzenia: 16 stycznia 1826, Szostakowo
data i miejsce śmierci: 5 sierpnia 1864, Warszawa
profesja: polski generał, dyktator powstania styczniowego
Romuald Traugutt urodził się we wsi Szostakowo w guberni grodzieńskiej w rodzinie Ludwika i Alojzy z Błockich. W 1836 wstąpił do gimnazjum w Świsłoczy, które ukończył w 1842 ze srebrnym medalem. Pełnił służbę w armii rosyjskiej. Uczestniczył w kampanii węgierskiej 1848 r. Został odznaczony rosyjskim Orderem św. Anny II stopnia.
25 lipca 1852 ożenił się w Warszawie z Anną Pikel. W czasie wojny krymskiej brał udział w obronie Sewastopola. 26 czerwca 1857 został awansowany na kapitana sztabu i mianowany adiutantem sztabu wojskowego.
W 1860 r. zmarła żona Romualda, najmłodsza córka i najmłodszy syn. 14 czerwca 1862 przeszedł na emeryturę w stopniu podpułkownika.
W trakcie powstania styczniowego, w maju 1863 r. Traugutt objął dowództwo nad oddziałem partyzanckim w lesie koło Kobrynia, z którym m.in. urządził udaną zasadzkę na oddział rosyjski pod Horkami. W lipcu 1863 przybył do Warszawy. Stopniowo przejął kontrolę nad strukturami podziemnymi i został ogłoszony dyktatorem powstania. W nocy z 10 na 11 sierpnia 1864 został aresztowany wraz z kilkoma asystentami. Był więziony w sądzie w Cytadeli Warszawskiej. Skazany na śmierć przez powieszenie został stracony wraz z innymi członkami polskiego podziemnego rządu, w tym Romanem Żulińskim. Nadal nie wiadomo, gdzie jest pochowany. Były propozycje jego beatyfikacji.
Stanisław Moniuszko
data i miejsce urodzenia: 5 maja 1819, Ubiel
data i miejsce śmierci: 4 czerwca 1872, Warszawa
profesja: kompozytor, dyrygent, pedagog, organista
Stanisław Moniuszko urodził się w folwarku Ubiel w guberni mińskiej (obecnie rejon czerwieński na Białorusi), w którym osiedlił się jego ojciec Czesław po kampanii napoleońskiej 1812 roku. Matka – Elżbieta z Madżarskich, ormianka z pochodzenia, prawnuczka Jana Madżarskiego, który stworzył słynną manufakturę pasów słuckich.
Początkowo muzyki uczył się u matki. Później, jako uczeń szkoły pijarów w Warszawie, Moniuszko pobierał lekcje u Augusta Freyera (fortepian, organy; 1827-1830). Następnie w kierunku muzycznym kształcili go Dominik Stefanowicz (kompozycja) w Mińsku (1830-1837) oraz Carl Friedrich Rungenhagen (kompozycja, dyrygentura chóralna) w Berlinie (1837-1840).
W 1836 roku po raz pierwszy przybył do Wilna. W 1840 r. po ukończeniu nauki ożenił się w Wilnie z Aleksandrą Müller. Do 1858 mieszkał w Wilnie. Pełnił funkcję organisty w kościele św. Jana. Ponadto Moniuszko udzielał lekcji gry na fortepianie i kompozycji (wśród jego uczniów był przyszły słynny kompozytor Cezar Cui).
Moniuszko tworzył muzykę nacechowaną kresowym folklorem. Najsłynniejsze dzieła kompozytora to opery, wśród nich takie jak choćby „Halka” czy „Straszny dwór”. Moniuszko był osobowością artystyczną, która wpłynąwszy na kształt polskiej opery, odmieniła jej kondycję.
Zasługą Moniuszki jest twórczość zawierająca 20 oper i wielu operetek. By dowieść tego, wystarczy wymienić takie takie znane utwory jak „Ideał”, czy też „Nocleg w Apeninach”, ale i jest tu jego słynna „Loteria” oraz „Jawnuta”, „Nowy Don Quixote”, „Żółta szlafmyca”, „Woda cudowna”.
Zmarł Stanisław Moniuszko w 1872 w Warszawie. Pogrzeb wybitnego polskiego kompozytora, w którym mogło uczestniczyć nawet od 60 do 100 tysięcy osób, stał się prawdziwą manifestacją narodową. Został pochowany na cmentarzu Powązkowskim.
Ignacy Paderewski
data i miejsce urodzenia: 18 listopada 1860, Kuryłówka
data i miejsce śmierci: 29 czerwca 1941, Nowy Jork
profesja: pianista, kompozytor, działacz niepodległościowy, polityk
Ignacy Jan Paderewski urodził się 18 listopada 1860 we wsi Kuryłówka na Podolu (obecnie Ukraina). Choć chłopiec zaczął grać na fortepianie w wieku trzech lat, a komponować w wieku siedmiu lat, rozwijał się dość wolno, ucząc się najpierw u prywatnych nauczycieli, a następnie w warszawskim Instytucie Muzycznym.
W 1901 r. Paderewski wyjechał do Berlina, aby dalej doskonalić swój warsztat. W trakcie podróży przyszły kompozytor poznał Helenę Modrzejewską, która podarowała mu pokaźną sumę pieniędzy, co pozwoliło mu kontynuować naukę w Wiedniu. Pierwszy sukces odniósł podczas debiutu w 1887, a w 1888 dał pierwszy koncert w Paryżu. Koncertował też przed brytyjską królową Wiktorią. W latach 1891-1892 odbywał tournée po Stanach Zjednoczonych, po którym na stałe zamieszkał w USA.
W 1899 roku ożenił się z Heleną Marią Górską i zamieszkał z nią w posiadłości w Riond-Bosson (Szwajcaria). To właśnie wtedy skomponował swoją najsłynniejszą operę Manru, która jest jedyną polską operą wystawioną w Metropolitan Opera.
Przez całe życie Paderewski był zagorzałym patriotą. W 1910 r. podarował miastu Kraków pomnik upamiętniający 500. rocznicę zwycięstwa Polaków nad Krzyżakami pod Grunwaldem. W czasie I wojny światowej został członkiem Polskiego Komitetu Narodowego i mianowany jego przedstawicielem w Stanach Zjednoczonych, gdzie apelował do prezydenta Woodrowa Wilsona o pomoc w utworzeniu niepodległego państwa Polskiego. Wilson umieścił sprawę polską jako 13. z czternastu punktów z 8 stycznia 1918 r.
Po wojnie z polecenia naczelnika państwa Józefa Piłsudskiego Paderewski został premierem polskiego rządu, pełniąc również funkcję ministra spraw zagranicznych. Jako wirtuoz Paderewski był przyzwyczajony do pochlebstw i nie znosił ostrej krytyki. 27 listopada 1919 zrezygnował z urzędu premiera i powrócił do Riond-Bosson; jego ambicje, by zostać prezydentem odrodzonej Polski, zostały zniweczone. Później już więcej nie wrócił do kraju. W 1921 wznowił karierę muzyczną, koncertując po Europie i Stanach Zjednoczonych, głównie dla ofiar wojny.
Po wybuchu II wojny światowej, w październiku 1939 r., utworzony w Paryżu rząd RP na uchodźstwie z gen. Władysławem Sikorskim jako premierem zaproponował Paderewskiemu stanowisko przewodniczącego Rady Narodowej. Po kapitulacji Francji w 1940 r. wyjechał do Stanów Zjednoczonych. Zmarł wkrótce potem i został pochowany na Cmentarzu Narodowym w Arlington.
Czesław Miłosz
data i miejsce urodzenia: 30 czerwca 1911, Szetejnie
data i miejsce śmierci: 14 sierpnia 2004, Kraków
profesja: poeta, prozaik, eseista, historyk literatury, tłumacz, dyplomata
Czesław Miłosz urodził się w Szetejniach w guberni kowieńskiej. Ukończył Gimnazjum Zygmunta Augusta w Wilnie (1921-1929). Studiował na Uniwersytecie Stefana Batorego, najpierw na wydziale nauk humanistycznych, następnie na wydziale prawa i nauk społecznych. Zadebiutował jako poeta w studenckim czasopiśmie „Alma Mater Vilnensis” w 1930 roku. Był jednym z założycieli grupy poetyckiej „Żagary”. W 1934 roku Związek Zawodowy Literatów Polskich w Wilnie przyznał mu Nagrodę Filomatów za debiut literacki.
Kilkakrotnie spotykał się w Paryżu ze swoim dalekim krewnym Oscarem Miłoszem, francuskim poetą. Od 1935 pracował w radiu w Wilnie, rok później został zwolniony za poglądy lewicowe. W 1937, po podróży do Włoch, przeniósł się do Warszawy, gdzie pracował jako dziennikarz w radiu.
We wrześniu 1939 r. jako pracownik radia udał się na front. Wraz z wkroczeniem Armii Czerwonej na terytorium Polski przenosi się z Rumunii na Litwę i mieszka w Wilnie. Po aneksji Litwy przez ZSRR nielegalnie przekracza granicę, przenosi się do Warszawy, gdzie uczestniczy w podziemnym życiu literackim. Po stłumieniu powstania warszawskiego (1944) mieszkał w Krakowie do końca wojny.
Po wojnie Miłosz został jednym z redaktorów miesięcznika „Twórczość”. W latach 1945-1951 pracował w Ministerstwie Spraw Zagranicznych PRL jako attaché kulturalny w Nowym Jorku i Paryżu. W 1951 r. udał się w oficjalną podróż służbową do Paryża i zwrócił się do władz francuskich z prośbą o azyl polityczny.
W Paryżu mieszkał do 1960 roku, współpracując z pismem „Kultura” Jerzego Giedroycia. W 1960 roku na zaproszenie dwóch amerykańskich uniwersytetów wyjechał do Stanów Zjednoczonych i został profesorem na wydziale języków i literatur słowiańskich na Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkeley. W 1980 otrzymał literacką Nagrodę Nobla. Instytut Pamięci Męczenników i Bohaterów Holocaustu (Yad Vashem) zaliczył pisarza do grona sprawiedliwych świata.
W 1993 wrócił do Polski. Zdobył szereg nagród literackich, w 1994 otrzymał Order Orła Białego.
W niepodległej Litwie został honorowym członkiem Związku Pisarzy oraz dostał honorowe obywatelstwo miasta Kiejdany.
Czesław Niemen
data i miejsce urodzenia: 16 lutego 1939, Stare Wasiliszki
data i miejsce śmierci: 17 stycznia 2004, Warszawa
profesja: kompozytor, multiinstrumentalista, piosenkarz i wokalista rockowy, autor tekstów piosenek
Czesław Wydrzycki urodził się 16 lutego 1939 r. w Starych Wasiliszkach na Grodzieńszczyźnie. Po wojnie rodzina Wydrzyckich przeniosła się do Polski. Mieszkali w Świebodzinie, potem w Białogardzie, Kołobrzegu i ostatecznie osiedlili się w Gdańsku, gdzie Czesław chodził do liceum. Podczas nauki w szkole muzycznej uczył się gry na fagocie. Później występował w studenckim klubie „Żak”, teatrach i kabaretach, wykonywał piosenki hiszpańskie i latynoamerykańskie, akompaniując sobie na gitarze. Dwie z tych piosenek znalazły się później w jego albumach.
W 1958 roku Czesław Niemen ożenił się z pielęgniarką Marią Klauzunik. W 1960 roku urodziła się ich córka Maria. Rodzina mieszkała w Sopocie. W 1971 r. małżeństwo Czesława i Marii rozpadło się.
Po pomyślnym udziale w konkursach dla wykonawców amatorskich zaczął występować z zespołem „Niebiesko-Czarni”. W Niebiesko-Czarnych występowali z nim inni legendarni polscy wykonawcy: Wojciech Korda, Ada Rusowicz, Andrzej Niebieski i Helena Majdaniec. Zdobył szeroką popularność po występie na I Festiwalu Polskiej Piosenki w Opolu w 1963 z piosenką „Wiem, że nie wrócisz” i sukcesem piosenki „Czy mnie jeszcze pamiętasz?”(1964).
Uważany jest za czołowego przedstawiciela europejskiego rocka progresywnego, wykonawca poezji duchowej (skomponował wiele muzyki do wierszy Cypriana Kamila Norwida). Przybrał pseudonim Niemen na cześć rzeki Niemen, nad którą mieszkał jako dziecko.
Emilia Plate
data i miejsce urodzenia: 13 listopada 1806, Wilno
data i miejsce śmierci: 23 grudnia 1831, Justianowo
profesja: kapitan Wojska Polskiego
Emilia urodziła się w rodzinie hrabiowskiej herbu Plater w Wilnie. W 1815 r., po rozwodzie rodziców, w wieku 9 lat przeniosła się wraz z matką do dalszych krewnych Platerów-Zibergów, do rodzinnego majątku Liksna w okolicach Dyneburga (obecnie Łotwa).
Z dzieciństwa interesowała się historią, jej ideałem były takie postacie, jak Joanna d’Arc i Tadeusz Kościuszko. Plater była osobą o wszechstronnych zainteresowaniach – pisała poezję, rysowała, uprawiała fechtunek, jazdę konną i myślistwo. Jej gusta literackie ukształtowały lektury Filomatów i Filaretów, dzieła Goethego i Schillera.
Dowiedziawszy się o wybuchu powstania listopadowego w Warszawie, zaczęła wzywać krewnych i przyjaciół do przygotowania powstania na Litwie.
29 marca 1831 Emilia zebrała oddział partyzancki złożony z 280 strzelców, 60 jeźdźców i kilkuset chłopów uzbrojonych w kosy i poprowadziła ich do walki. W tym czasie dziewczynka miała 24 lata. Potem udało jej się nawet uzyskać stopień kapitana – w tamtym czasie była to najwyższa ranga, jaką mogła otrzymać kobieta. Ale wkrótce Emilia nagle zachorowała i zmarła. Powodem było przepracowanie, zmęczenie, bezsenność, głód i inne trudy, które przyniosła wojna.
Jej imię weszło do legend oraz zostało uwieczniona w słynnym wierszu Adama Mickiewicza „Śmierć pułkownika”, licznych utworach innych pisarzy, poetów i artystów polskich. Wiele ulic polskich miast nosi jej imię.
Jan III Sobieski
data i miejsce urodzenia: 17 sierpnia 1629, Olesko
data i miejsce śmierci: 17 czerwca 1696, Wilanów
profesja: król Polski, hetman wielki koronny, hetman polny koronny, marszałek wielki koronny, chorąży wielki koronny
Jan III Sobieski urodził się w Olesku w okolicach Lwowa. Pochodził ze szlacheckiej rodziny. Jego ojciec Jakub Sobieski był kasztelanem krakowskim. Z matki był prawnukiem hetmana koronnego Stanisława Żółkiewskiego.
Kształcił się w Kolegium Nowodworskiego (pierwszej w Polsce świeckiej szkole dla młodzieży, działającej przy Uniwersytecie Jagiellońskim), później studiował filozofię na Akademii Krakowskiej. Wraz z bratem Markiem spędził dwa lata w Europie Zachodniej. Opanował łacinę, francuski, niemiecki, włoski.
Po powrocie do Rzeczypospolitej wstąpił do wojska. Walczył po stronie Szwedów przeciwko Rosjanom, potem uciekł przed armią szwedzką i stanął do walki pod dowództwem Stefana Czarnieckiego.
W 1666 został hetmanem koronnym, od 1668 hetmanem wielkim.
W 1673 pokonał Turków w bitwie pod Chocimiem.
19 maja 1674 został wybrany na króla Polski. Przez wiele lat prowadził wojnę z Turcją. Przeprowadził radykalną reformę uzbrojenia i wprowadził duże zmiany w organizacji wojska. Pod jego dowództwem koalicja mocarstw chrześcijańskich zadała Turkom druzgocącą klęskę w bitwie pod Wiedniem 12 września 1683 r. i powstrzymała natarcie Imperium Osmańskiego na Europę.
Ulubionymi rezydencjami króla był zamek w Rzucewie i Pałac w Wilanowie, gdzie zmarł.
Juliusz Słowacki
data i miejsce urodzenia: 4 września 1809, Krzemieniec
data i miejsce śmierci: 3 kwietnia 1849 Paryż
profesja: poeta, dramaturg i epistolograf
Juliusz Słowacki (1809-1849) – jeden z najważniejszych twórców polskiego romantyzmu, dramaturg, filozof-wizjoner. Urodził się 4 września 1809 w Krzemieńcu na południowo-wschodnich Kresach (obecnie Ukraina). Ojciec Euzebiusz był profesorem literatury Liceum Krzemienieckiego i Uniwersytetu Wileńskiego. Po jego śmierci matka, z pochodzenia Ormianka, Salome (przed ślubem Januszewska), ponownie wyszła za mąż za doktora medycyny i filozofii Augusta Bécu. Dzięki niemu Słowacki od młodości komunikował się z wybitnymi polskimi pisarzami i intelektualistami (znał m.in. Adama Mickiewicza, Joachima Lelewela, Jana Śniadeckiego, Andrzeja Śniadeckiego) i otrzymał dobre wykształcenie.
W 1828 roku Juliusz Słowacki ukończył Uniwersytet Wileński. W 1829 roku przeniósł się do Warszawy i objął stanowisko w Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu.
W czasie powstania listopadowego przez pewien czas był obserwatorem wydarzeń, napisał kilka wierszy patriotycznych. W grudniu 1830 r. wraz z poselstwem sejmowym wyjechał do Londynu.
Po stłumieniu powstania listopadowego został zmuszony do pozostania na emigracji i osiedlenia się w Paryżu, gdzie wydano jego debiut – powieść poetycką „Hugo”.
W latach 1833-1835 mieszkał w Szwajcarii, gdzie wydał trzy ważne dzieła: „Kordiana” (1833), „Balladynę” (1834) oraz dramat „Horsztyński” (1835). Podróżował do Włoch, Grecji, Egiptu, Palestyny, Syrii. Ostatnie lata życia spędził głównie w Paryżu. W 1842 poznał Andrzeja Towiańskiego i na krótko wstąpił do jego Koła Sprawy Bożej.
Zmarł w Paryżu w 1849 r. na gruźlicę. Został pochowany na cmentarzu Montmartre. W czerwcu 1927 r. z rozkazu Józefa Piłsudskiego jego prochy przewieziono do Krakowa i złożono w Katedrze Wawelskiej obok grobu Adama Mickiewicza. W dniu pochówku prochów Słowackiego na Wawelu w Wilnie otwarto tablicę pamiątkową z popiersiem Słowackiego na domu, w którym mieszkał poeta. W Montmartre zachował się jego oryginalny nagrobek.
Zbigniew Herbert
data i miejsce urodzenia: 29 października 1924, Lwów
data i miejsce śmierci: 28 lipca 1998, Warszawa
profesja: poeta, eseista, dramaturg
Zbigniew Herbert był wybitnym polskim poetą, dramaturgiem i eseistą. Urodził się 29 października 1924 roku we Lwowie. Podczas niemieckiej okupacji Herbert uczęszczał do podziemnego liceum, a także odbywał tajne szkolenia wojskowe w Armii Krajowej. W 1944 r., po II wojnie światowej, jego rodzinne miasto Lwów weszło w skład Związku Radzieckiego, a ludność polska została wysiedlona w ramach sowieckiego planu „depolonizacji” miasta. W rezultacie Herbert przeniósł się do Proszowic, niedaleko Krakowa.
Herbert z wykształcenia był ekonomistą i prawnikiem. Głośno sprzeciwiał się komunistycznym rządom w Polsce. W okresie stalinowskim nie był w stanie zarabiać na życie jako pisarz, ponieważ jego styl nie pasował do obowiązującego wówczas socrealizmu. Czesław Miłosz, jego tłumacz i noblista, pisał o Herbercie: „Przed rokiem 1956 ceną publikacji było wyrzeczenie się własnego smaku, a on nie był gotów jej zapłacić”.
Dopiero po upadku stalinizmu w 1953 roku Herbert stał się w pełni poetą. Zadebiutował w 1956 roku tomem wierszy Struna światła; inne ważne dzieła poety to m.in.: Pan Cogito (1974), Raport z oblężonego miasta (1983), Epilog burzy (1998). Po podróżach po Francji i Włoszech w latach 1958-1961 Herbert opublikował inspirowane tymi wizytami eseje Barbarzyńca w ogrodzie (1962). W latach 1975–1992 mieszkał głównie w Europie Zachodniej. Następnie od 1992 r. aż do śmierci zamieszkał w Polsce.
Poezja Herberta sięga korzeniami tradycji antycznej. W swoich utworach autor często odwołuje się do mitologii greckiej, dzieł filozoficznych i historii. Zastanawiając się nad traumatycznymi doświadczeniami Polski podczas niemieckiej i sowieckiej okupacji, używa sarkastycznej retoryki, aby zakwestionować przepaść między idealną moralnością a koszmarami XX‐wiecznych totalitaryzmów.
Tadeusz Kościuszko
data i miejsce urodzenia: 4 lutego 1746, Mereczowszczyzna
data i miejsce śmierci: 15 października 1817, Solura
profesja: inżynier wojskowy, Najwyższy Naczelnik Siły Zbrojnej Narodowej, generał lejtnant wojska Rzeczypospolitej, generał brygady Armii Kontynentalnej Stanów Zjednoczonych
Tadeusz Kościuszko urodził się 4 lutego 1746 r. w Mereczowszczyźnie na Polesiu. Należał do rodziny szlacheckiej miecznika brzeskiego Ludwika Kościuszki (1700-1758). Ród Kościuszków wywodził się od bojara kamienieckiego Konstantego Fiodorowicza. W ciągu dwóch stuleci przedstawiciele tego rodu zmienili język i religię.
W 1755 r. wraz ze starszym bratem wstąpił do szkoły pijarskiej w mieście Lubieszów, gdzie uczył się do 1760 r. W latach 1765-1769 Kościuszko uczył się w Szkole Rycerskiej w Warszawie, założonej przez Stanisława Poniatowskiego – akademii wojskowej, w której szkolono wykształconych oficerów. Oprócz przedmiotów wojskowych w szkole uczono historii świata i historii Polski, matematyki, filozofii, prawa, ekonomii, języka polskiego, łaciny, niemieckiego i francuskiego. Już wtedy Kościuszko zaskakiwał otaczających swoją ascezą, wolą i determinacją, przypominając swoim kolegom Karola XII, za co otrzymał przydomek „Szweda”. Tadeusz stał się jednym z najbardziej cenionych kadetów. Wybrał specjalizację inżynierii wojskowej i ukończył tę szkołę w stopniu kapitana.
Po ukończeniu Szkoły Rycerskiej Tadeusz Kościuszko został awansowany do stopnia kapitana w Wojsku Polskim i otrzymał stypendium na studia wojskowe we Francji. We Francji spotkał przyszłego prezydenta Stanów Zjednoczonych Benjamina Franklina, który przebywał tam, aby wzbudzić wśród Francuzów poparcie dla rewolucji amerykańskiej. Franklin poznał talent młodego wojskowego, kiedy go zobaczył i zwerbował Tadeusza do walki dla Amerykanów.
Tadeusz Kościuszko przybył do Ameryki zaledwie miesiąc po podpisaniu Deklaracji Niepodległości. Początkowo służył jako ochotnik, ale wkrótce awansował na głównego inżyniera całej Armii Kontynentalnej. Dowodził budową kilku fortów i obozów wojskowych wzdłuż granicy z Kanadą. Jego praca wniosła znaczący wkład w bitwę pod Ticonderoga i zwycięstwo pod Saratogą w 1777 roku. Jerzy Waszyngton wyznaczył Tadeusza Kościuszkę do nadzorowania wojskowych prac inżynieryjnych w twierdzy West Point nad rzeką Hudson.
Kościuszko powrócił do ojczyzny w 1784 roku. Ideały wolnościowe, które nabył w Ameryce, wpłynęły na jego sposób postrzegania rzeczywistości. Kościuszko hołdował zasadom równości, czego dowodem był fakt, że mimo trudnej sytuacji materialnej obniżył chłopom podatki.
Po zawiązaniu konfederacji targowickiej na początku maja 1792 został mianowany dowódcą jednej z trzech dywizji tworzących armię Rzeczypospolitej pod dowództwem księcia Józefa Poniatowskiego (licząca około 17 tys. żołnierzy). Po drugim rozbiorze Rzeczypospolitej, w marcu 1794 r. zorganizował i poprowadził powstanie antyrosyjskie. Mimo wielu udanych bojów – m.in. brawurowego zwycięstwa w bitwie pod Racławicami – powstanie upadło, a wraz z nim sama Polska.
Ciężko rannego Kościuszkę Rosjanie wywieźli do Petersburga. Po wypuszczeniu z niewoli od razu wyjechał do Ameryki, a następnie osiadł w Europie. Zmarł w Szwajcarii w 1817 r. Rok później jego ciało pochowano w kryptach królewskich na Wawelu, w Krakowie. Serce Kościuszki spoczywa w oddzielnej urnie, na Zamku Królewskim w Warszawie.
Witold Pilecki
data i miejsce urodzenia: 13 maja 1901, Ołoniec
data i miejsce śmierci: 25 maja 1948, Warszawa
profesja: rotmistrz kawalerii Wojska Polskiego, współzałożyciel Tajnej Armii Polskiej, żołnierz Armii Krajowej
Witold Pilecki urodził się 13 maja 1901 r. w Ołońcu na północy Rosji. Pochodził z kresowej rodziny o głęboko zakorzenionych tradycjach patriotycznych: dziadek Józef Pilecki został zesłany na Syberię za udział w Powstaniu Styczniowym, natomiast majątek rodzinny na Nowogródczyźnie uległ częściowej konfiskacie. Od dzieciństwa działał w polskim harcerstwie oraz w Polskiej Organizacji Wojskowej. W 1918 r. wstąpił do odrodzonego Wojska Polskiego i walczył w wojnie polsko-bolszewickiej.
W 1939 r. Pilecki brał udział w kampanii wrześniowej, a wkrótce potem przyłączył się do polskiego ruchu oporu, współtworząc ruch oporu Tajnej Armii Polskiej. W 1940 roku Pilecki zgłosił się na ochotnika, by dać się pojmać niemieckim okupantom w celu infiltracji obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau, gdzie zorganizował ruch oporu, który ostatecznie objął setki więźniów. W trakcie przebywania w obozie koncentracyjnym Pilecki potajemnie sporządzał raporty opisujące niemieckie okrucieństwa, które zostały później dostarczone do kwatery głównej Armii Krajowej i przekazane zachodnim aliantom.
Po ucieczce z Auschwitz brał udział w Powstaniu Warszawskim. Później prowadził działalność wywiadowczą na rzecz 2. Korpusu Polskiego we Włoszech. Pilecki zbierał także informacje o żołnierzach więzionych w obozach NKWD. Władze komunistyczne oskarżyły go o działalność wywiadowczą na rzecz rządu polskiego na emigracji.
Witold Pilecki został zatrzymany 8 maja 1947 roku. W czasie śledztwa był poddawany brutalnym torturom. Pokazowy proces trwał od 3 do 15 marca 1948 roku. Wyrok śmierci wykonano strzałem w tył głowy 25 maja tego samego roku.
Henryk Sienkiewicz
data i miejsce urodzenia: 5 maja 1846, Wola Okrzejska
data i miejsce śmierci: 15 listopada 1916, Vevey
profesja: nowelista, powieściopisarz i publicysta
Henryk Sienkiewicz urodził się we wsi Wola Okrzejska na Lubelszczyźnie. Pochodził ze zubożałej szlachty. Ojciec pisarza pochodził z Tatarów, którzy osiedlili się na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego za panowania Witolda, tzw. „lipkow”. Dopiero w XVIII wieku jego przodkowie przeszli z islamu na katolicyzm. Matka pochodziła z rodziny szlacheckiej.
Sienkiewicz ukończył gimnazjum w Warszawie, a w latach 1866-1870 studiował na wydziałach lekarskim i historyczno-filologicznym w Szkole Głównej (od 1869 r. – na Uniwersytecie Warszawskim). Zadebiutował recenzją sztuki teatralnej w czasopiśmie „Przegląd Tygodniowy” (1869). Od 1873 był stałym felietonistą „Gazety Polskiej”. Od 1874 kierował działem literackim tygodnika „Niwa”, później od 1882 – redaktorem konserwatywnej gazety „Słowo”.
W 1881 ożenił się z Marią Szetkiewicz, która zmarła na gruźlicę w 1885 (pozostawiła dwoje dzieci). W 1888 r. anonimowy wielbiciel przekazał mu 15 tys. rubli, które przeznaczył na fundusz imienia jego zmarłej żony dla artystów zagrożonych gruźlicą. Drugie małżeństwo z Marią Wołodkowicz z Odessy (1893) zakończyło się rozwodem z jej inicjatywy (1895). W 1904 ożenił się z Marią Babską.
Po wizycie w USA (1876-1879) opublikował „Listy z podróży” (1876-1878). Po powrocie do Europy mieszkał przez pewien czas w Paryżu, w 1879 był we Lwowie, potem odwiedził Wenecję i Rzym. Od tego czasu dużo podróżował, wielokrotnie zmieniając miejsce zamieszkania (Austria, Anglia, Włochy, Litwa, Francja, Szwajcaria, w 1886 – Rumunia, Bułgaria, Turcja, Grecja, w 1891 – Egipt i Zanzibar itd.). W 1900 roku, w związku z jubileuszem 25-lecia działalności literackiej, Sienkiewiczowi podarowano majątek Oblęgorek w gminie Strawczyn na Kielecczyźnie, który nabyto z funduszy zebranych przez społeczeństwo (obecnie tam mieści się muzeum pisarza).
W 1905 otrzymał nagrodę Nobla za całokształt twórczości. W przemówieniu wygłaszanym z tej okazji Sienkiewicz mówił, że zaszczyt ten jest szczególnie cenny dla syna Polski. Głoszono ją umarłą, a oto jeden z tysięcznych dowodów, że żyje. Dodał też Głoszono ją podbitą, a oto nowy dowód, że umie zwyciężać.
Wraz z wybuchem I wojny światowej przeniósł się do Szwajcarii. Stał na czele Komitetu Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce. Po jego śmierci w Vevey prochy początkowo pochowano w miejscowym kościele katolickim, w 1924 r. przeniesiono je do Warszawy i pochowano w krypcie katedry św. Jana Chrzciciela.
Już za życia stał się jednym z najbardziej znanych i popularnych pisarzy polskich w kraju i za granicą. Po trylogii „Ogniem i mieczem”, „Potop”, „Pan Wołodyjowski” został najlepiej zarabiającym polskim pisarzem.
Mikolaj Kopernik
data i miejsce urodzenia: 19 lutego 1473, Toruń
data i miejsce śmierci: 21 maja 1543, Frombork
profesja: polihistor: prawnik, urzędnik, dyplomata, lekarz i niższy duchowny katolicki, doktor prawa kanonicznego, astronom i astrolog, matematyk, ekonomista, strateg wojskowy, kartograf i filolog
Mikołaj Kopernik urodził się 19 lutego 1473 r. w Toruniu. Otrzymawszy wszechstronne wykształcenie w Polsce i we Włoszech, Kopernik stał się jednym z najwybitniejszych przedstawicieli polskiej myśli naukowej i społecznej późnego średniowiecza. Studiował matematykę, medycynę, inżynierię i poezję.
W 1510 roku zamieszkał we Fromborku, podczas wojny polsko-krzyżackiej na przełomie 1520/21 roku kierował obroną zamku w Olsztynie.
Dla myśli ekonomicznej niezwykle ważny był jego projekt reformy walutowej. Kopernik jako pierwszy sformułował prawo o wypieraniu z obiegu lepszego pieniądza przez gorszy. Jego najważniejszym wkładem w rozwój nauki było odkrycie heliocentrycznej teorii budowy świata, której dowiódł w swoim dziele “O obrotach sfer niebieskich” (1543).
Jego teoria wywołała gorące dyskusje wśród uczonych. Jeśli chodzi o Kościół rzymskokatolicki, to w tamtym czasie nie zwracał on uwagi na naukę Kopernika.
Sam astronom, który stał się wybitną postacią kościelną, bynajmniej nie miał konfliktów z duchowieństwem i w żaden sposób nie rzucał mu wyzwania.
Dopiero w 1616 roku, 16 lat po egzekucji Giordana Bruna, który w swoich filozoficznych i teologicznych konstrukcjach posługiwał się systemem kopernikańskim, Inkwizycja umieściła książkę „O obrotach sfer niebieskich” na listę zakazanych. Zakaz zniesiono dopiero w 1828 roku.
Maria Curie-Skłodowska
data i miejsce urodzenia: 7 listopada 1867, Warszawa
data i miejsce śmierci: 4 lipca 1934, Passy
profesja: uczona zajmująca się fizyką doświadczalną i chemią fizyczną
Maria Skłodowska urodziła się w Warszawie 7 listopada 1867 roku. Jako dziecko przeżyła śmierć siostry, a cztery lata później matki. Po ukończeniu szkoły średniej przez rok cierpiała na załamanie psychiczne. Ze względu na płeć nie została przyjęta na żadne rosyjskie ani polskie uczelnie, więc przez kilka lat pracowała jako guwernantka.
Ostatecznie Skłodowska opuściła Warszawę i przeniosła się do Krakowa, który w tym czasie znajdował się pod zaborem austriackim. W 1891 roku, dzięki wsparciu finansowemu starszej siostry, przeniosła się do Paryża i studiowała chemię i fizykę na Sorbonie, gdzie stała się pierwszą kobietą, która uczyła fizyki i nauk matematycznych. W 1894 roku poznała Pierre’a Curie, profesora w Szkole Fizyki, a w następnym roku para pobrała się.
W 1898 roku Pierre i Maria odkryli nowy pierwiastek, polon. W tym samym roku teoretycznie udowodnili istnienie radu, który dopiero pięć lat później udało im się uzyskać za pomocą eksperymentu, przerabiając ponad tonę rudy.
W 1903 r. Skłodowska obroniła rozprawę doktorską i wraz z mężem i Henrim Becquerelem otrzymała Nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki. Królewskie Towarzystwo w Londynie przyznało parze medal.
Po tragicznej śmierci męża, który zginął w wypadku drogowym w 1906 roku, Maria kontynuowała badania i zajęła jego miejsce jako profesor fizyki ogólnej na Sorbonie. Została tym samym pierwszą kobietą profesorem na paryskiej uczelni. W międzyczasie Skłodowska-Curie otwiera swoje własne laboratorium, w którym sprawuje funkcję kierownika badań. W 1911 roku Maria zdobyła swoją drugą Nagrodę Nobla, tym razem w dziedzinie chemii, za wyizolowanie czystego radu.
Po I wojnie światowej nadal kierowała swoim instytutem, a także podróżowała po świecie pomagając w leczeniu nowotworów.
Zmarła 4 lipca 1934 roku w alpejskiej klinice Sancellemoz w Passy.
Wisława Szymborska
data i miejsce urodzenia: 2 lipca 1923, Prowent
data i miejsce śmierci: 1 lutego 2012, Kraków
profesja: poetka, eseistka, krytyczka, tłumaczka i felietonistka
Wisława Szymborska urodziła się 2 lipca 1923 roku na Prowencie, obecnie część Kórnika. Jej dzieciństwo i wczesne lata były bardzo trudne. Dziewczyna musiała przeżyć okupację niemiecką. Po maturze Wisława pracowała na kolei, a następnie wstąpiła na Uniwersytet Jagielloński. Studiowała socjologię, a także polonistykę i literaturę, choć nigdy nie ukończyła uniwersytetu. Wisława od najmłodszych lat miała upodobanie do działalności literackiej.
W 1946 roku w „Dzienniku Polskim” ukazał się jej pierwszy wiersz „W poszukiwaniu słowa”. W 1952 roku wydano jej pierwszy zbiór wierszy. Była zauważona jako poetka socrealizmu. W swoich utworach Szymborska opowiadała o losach swojego rodzinnego kraju, o wojnie.
Przez 24 lata współpracowała z „Życiem Literackim”, gdzie była redaktorką działu poezji, następnie zaś publikowała felietony z cyklu „Lektury nadobowiązkowe”.
Współzałożycielka Stowarzyszenia Pisarzy Polskich (1988).
W 1996 roku otrzymała literacką Nagrodę Nobla „za poezję, która z ironiczną precyzją pozwala historycznemu i biologicznemu kontekstowi ukazać się we fragmentach ludzkiej rzeczywistości”.
Członek Polskiej Akademii Umiejętności (1996). Publikowała w „Twórczości”, „Odrze”, „Współczesności”, „The Literary Review”, „Arce” i paryskiej „Kulturze”. Laureatka Nagrody im. Fundacji Kościelskich (1960).
Jan Matejko
data i miejsce urodzenia: 24 czerwca 1838, Kraków
data i miejsce śmierci: 1 listopada 1893, Kraków
profesja: malarz, historiozof
Jan Matejko urodził się w Krakowie 24 czerwca 1838 roku. Był dziewiątym dzieckiem w 11-dzietnej rodzinie. Jako dziecko przeżył ostrzał Krakowa przez wojska austriackie (1848). Od najmłodszych lat Matejko interesował się sztuką, mimo że nie był tak pilny w innych przedmiotach, jednak jego talenty artystyczne wystarczyły, aby dostać się do prestiżowej Szkoły Sztuk Pięknych w Krakowie. Wśród jego nauczycieli byli m.in. Wojciech Korneli Stattler i Władysław Łuszczkiewicz.
Początkowo za swoje powołanie uważał twórczość religijną. Klęska powstania 1863-1864, postrzegana jako katastrofa narodowa, skłoniła go do porzucenia tego tematu i poświęcenia się malarstwu historycznemu. Mając zaledwie 24 lat namalował jedno ze swoich sławnych dzieł, „Stańczyka”.
Po ukończeniu studiów w Krakowie otrzymał stypendium i w 1859 roku wyjechał do Bawarii, by kontynuować studia w pracowni niemieckiego artysty Hermanna Anschütza. Rok później wyjechał do stolicy Austrii, ale z powodu poważnego konfliktu z Christianem Rubenem (Christian Ruben) ta twórcza podróż służbowa trwała tylko kilka dni.
Przełomowym momentem w życiorysie Matejki jest rok 1873, na który to rok przypada objęcie przez niego funkcji dyrektora Szkoły Sztuk Pięknych w Krakowie. Wówczas odbył liczne podróże po Europie, m.in. był we Włoszech, Węgrzech, Czechach, Turcji, Wiedniu i Paryżu.
Kunszt Matejki dojrzewał z obrazu na obraz, o czym świadczy fakt, że w latach siedemdziesiątych powstał na przykład „Stefan Batory pod Pskowem”, „Zawieszenie dzwonu Zygmunta”, czy „Bitwa pod Grunwaldem”. Ale to rzecz jasna nie koniec, ponieważ nie mniej płodne okazały się być lata osiemdziesiąte – wśród dzieł tego okresu należy wymienić „Hołd Pruski”, „Sobieski pod Wiedniem” czy w końcu „Kościuszko pod Racławicami”, a prawdziwym apogeum „Konstytucja 3 maja” z roku 1891. Jan Matejko zmarł 1 listopada 1893 w Krakowie.
Kazimierz III Wielki
data i miejsce urodzenia: 30 kwietnia 1310, Kowal
data i miejsce śmierci: 5 listopada 1370, Kraków
profesja: król Polski
Kazimierz III Wielki urodził się w 1310 roku w Kowalu na Kujawach. Był najmłodszym synem Władysława I Łokietka i Jadwigi Bolesławówny. Dwóch jego starszych braci zmarło, dlatego Kazimierz był jednym z kandydatów do tronu. Królewicz był przygotowany do spraw państwowych od młodości, dlatego od 19 roku życia dowodził oddziałami bojowymi, walcząc z krzyżakami na północy kraju.
Kazimierz III został koronowany w wieku 23 lat. I od razu stanął przed ogromnym problemem zjednoczenia królestwa i zakończenia wyniszczających wojen. Skarbiec królewski był pusty, rolnictwo i rzemiosło chyliły się ku upadkowi. Dlatego w pierwszej kolejności król postanowił zakończyć wojny z sąsiadami.
Cały okres panowania Kazimierza to długa seria traktatów pokojowych: z Węgrami (1334), Czechami (pokój w Wyszehradzie 1336), Zakonem Krzyżackim (pokój Kaliski 1343). Nie można powiedzieć, że Kazimierz łatwo ustępował. Tak więc po śmierci bezdzietnego księcia halickiego Bolesława Kazimierz, korzystając ze sporu bojarów co do wyboru księcia, w czasie wojny o księstwo halicko-wołyńskie objął w posiadanie księstwo, wyzwolił go spod tatarskiego jarzma i przekonał sąsiadów (Węgry i Litwę) do uznania jego nowego nabytku.
Kazimierz otrzymał przydomek „Wielki” nie tylko ze względu na imponujący wzrost, ale także za swoje zasługi . Przez długi czas wśród ludzi było o nim dobre wspomnienie. Nic dziwnego, że w niektórych kronikach nazywano go „królem niewolników”. Dobrobyt ekonomiczny był spowodowany wolnościami, które zostały ogłoszone w dziedzinie religii. Tolerancja religijna spowodowała aktywne przemieszczanie się ludności wśród innych narodów Europy: Niemców, Żydów, Tatarów. Wybudował kilkadziesiąt zamków, otoczył miasta murami, czym wzmocnił obronność kraju, unowocześnił siły zbrojne. Przeprowadził także reformę prawa i administracji oraz ujednolicił system monetarny.
Za panowania Kazimierza również w dziedzinie oświaty zaszły ogromne zmiany: powstawały szkoły parafialne, a zwieńczeniem jego reform było ufundowanie słynnej Akademii Krakowskiej. Była to druga uczelnia wyższa w tej części Europy. Kazimierz III Wielki zmarł w 1370 roku w Krakowie, pozostawiając tron bez następcy.
Fryderyk Chopin
data i miejsce urodzenia: 22 lutego/1 marca 1810, Żelazowa Wola
data i miejsce śmierci: 17 października 1849, Paryż
profesja: kompozytor i pianista
Fryderyk Chopin urodził się 22 lutego (według innych źródeł 1 marca 1810 r. w Żelazowej Woli pod Warszawą w rodzinie nauczyciela). Talent muzyczny Chopina ujawnił się bardzo wcześnie.
W 1817 roku ukazały się pierwsze polonezy młodego kompozytora (w sumie w latach 1817-1846 Chopin stworzył 16 polonezów), od tego czasu rozpoczęły się jego występy na koncertach.
Pierwszym nauczycielem Chopina był czeski muzyk Wojciech Żywny. A potem, po wstąpieniu do Wyższej Szkoły Muzycznej w Warszawie, studiował u słynnego kompozytora, późniejszego dyrektora warszawskiego konserwatorium Józefa Elsnera. W 1827 roku Chopin ukończył studia i zaczął systematycznie występować na koncertach, wykonując także własne utwory.
W 1828 roku kompozytor odbył swoją pierwszą podróż do Berlina, a potem do Wiednia, gdzie odniósł wielki sukces, zaskarbiając sympatię u publiczności.
Prawdziwy poeta fortepianu, poświęcił temu instrumentowi prawie całą swoją twórczość. Napisał dwa koncerty fortepianowe (1829 i 1830), trzy sonaty, w tym Sonatę b-moll ze słynnym Marszem żałobnym (1828-1844), cztery ballady (1835-1842), 21 nokturnów (1827-1846), 27 etiud (1829-1839), 25 preludiów (1831-1839).
Ponadto Chopin ma na swoim koncie 19 pieśni (1829-1847), sonatę na wiolonczelę i fortepian (1846) oraz wiele innych utworów.
W 1830 roku kompozytor na zawsze opuścił Warszawę, przez krótki czas mieszkał w Wiedniu, a następnie przeniósł się do Paryża. W stolicy Francji wokół Chopina zgromadził się krąg przyjaciół i podobnie myślących ludzi, wśród których byli jego najbliższy przyjaciel F. Liszt, artysta E. Delacroix, pisarz O. Balzac, poeta A. de Musset, kompozytor G. Berlioza.
W 1836 roku zaczął poważnie chorować na gruźlicę. Jego stan coraz bardziej się pogarszał. Zmarł 17 października 1849 w Paryżu.
Kazimierz Pułaski
data i miejsce urodzenia: 4 lub 6 marca 1745, Warszawa
data i miejsce śmierci: 11 października 1779, Savannah
profesja: jeden z dowódców konfederacji barskiej, generał
Urodzony w Warszawie Kazimierz Pułaski był najstarszym synem starosty wareckiego Józefa Pułaskiego. Po krótkiej służbie w gwardii księcia Kurlandii Karola (obecnie część Łotwy), Pułaski wrócił do domu.
W 1768 roku połączył siły z konfederacją barską, ruchem założonym przez jego ojca, którego celem było uwolnienie Polski spod kurateli rosyjskiej. Zasłynął zakończoną sukcesem, obroną Jasnej Góry w latach 1770/1771. Konfederacja okazała się jednak zbyt mała, aby odnieść zwycięstwo i ostatecznie została pokonana.
Po konfiskacie dóbr Pułaskiego, w 1772 r. w czasie pierwszego rozbioru Polski uciekł do Turcji.W końcu, bez grosza przy duszy i bez środków do życia, wyjechał do Paryża w poszukiwaniu innej pracy.
Będąc we Francji, poznaje Benjamina Franklina, który wręczył mu list polecający od dowódcy wojsk amerykańskich Jerzego Waszyngtona. W lipcu 1777 roku Pułaski dotarł do Ameryki i od razu zaangażował się w organizację kawalerii powstańczej. Podczas działań wojennych zapracował sobie na stopień generała brygady. Walczył m.in. pod Germantown, Haddonfield oraz Brandywine.
Rok później utworzył Legion Kawalerii, którego dowódcą został 9 października 1779 roku. Tego dnia też miała miejsce bitwa pod Savannah, podczas której Kazimierz Pułaski został śmiertelnie ranny. Zmarł dwa dni później w szpitalu polowym.
Władysław Reymont
data i miejsce urodzenia: 7 maja 1867, Kobiele Wielkie
data i miejsce śmierci: 5 grudnia 1925, Warszawa
profesja: pisarz, prozaik i nowelista
Władysław Reymont urodził się w Kobielach Wielkich w rodzinie organisty. Jego rodzice chcieli, aby został księdzem. Reymont nigdy nie ukończył szkoły. Często zmieniał zawód, był czeladnikiem krawieckim w Warszawie (1880-1884) i aktorem w zespołach wędrownych (1884-1887), pracował na kolei.
W 1894 r. zamieszkał w Warszawie, gdzie pracował jako dziennikarz i publicysta. Pod koniec lat 90. XIX wieku podróżował po Europie. W tym czasie napisał „Pielgrzymkę do Jasnej Góry”, „Komediantkę”, „Fermenty”. Zaczął też zbierać materiały do „Ziemi obiecanej”, którą wydał w 1899 r.
W 1899 roku ukazała się jego słynna powieść „Ziemia obiecana”. Rok później Reymont uległ poważnemu wypadkowi na kolei (miał m.in. złamane 12 żeber). Za sprawą wysokiego odszkodowania zdobył niezależność finansową. W międzyczasie ożenił się.
W listopadzie 1924 otrzymał literacką Nagrodę Nobla za epopeję narodową „Chłopi”. W tym czasie nie mógł uczestniczyć w ceremonii wręczenia nagród, ponieważ był leczony we Francji, miał problemy z sercem.
W 1925 r., po względnej poprawie zdrowia, wrócił do Polski, gdzie Polskie Stronnictwo Ludowe zaprosiło go do członkostwa w tej partii.
Od tego czasu stan zdrowia pisarza zaczął się gwałtownie pogarszać, a w grudniu 1925 Władysław Reymont zmarł w Warszawie, gdzie został pochowany.
Stefan Wyszyński
data i miejsce urodzenia: 3 sierpnia 1901, Zuzela
data i miejsce śmierci: 28 maja 1981, Warszawa
profesja:duchowny rzymskokatolicki, biskup diecezjalny lubelski (1946–1948), arcybiskup metropolita gnieźnieński i warszawski oraz prymas Polski (1948–1981), kardynał prezbiter
Stefan Wyszyński urodził się w rodzinie organisty w Zuzeli (pogranicze Mazowsza i Podlasia). W 1924 ukończył Wyższe Seminarium Duchowne we Włocławku, w tym samym roku otrzymał święcenia kapłańskie. W latach 1925-1929 studiował na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, po czym uzyskał doktorat z prawa kanonicznego, broniąc pracy doktorskiej „Prawa rodziny, Kościoła i państwa do szkoły”.
Od marca 1944 r. pełnił funkcję kapelana Armii Krajowej.
4 marca 1946 został mianowany biskupem lubelskim. 12 listopada 1948 Papież Pius XII mianował go arcybiskupem metropolitą gnieźnieńskim i warszawskim oraz prymasem Polski. Intronizacja odbyła się 2 lutego 1949 w Gnieźnie i 6 lutego w Warszawie.
W dniu 12 stycznia 1953 roku został podniesiony do godności kardynała przez papieża Piusa XII, ale władze komunistyczne nie zezwoliły mu wówczas na wyjazd do Rzymu. Został aresztowany 26 września 1953 roku i ponad trzy lata spędził w różnych miejscach odosobnienia. Po wyjściu na wolność z nowym zapałem podjął prymasowską służbę, m.in. przygotowując Kościół i naród do obchodów tysiąclecia chrztu Polski.
Prymas Wyszyński brał udział we wszystkich sesjach Soboru Watykańskiego II, akcie całkowitego oddania narodu w macierzyńską niewolę Bogurodzicy za wolność Kościoła w Polsce i na świecie (3 maja 1966), akcie oddania ludzkości Matce Kościoła w imię milenijnych zobowiązań narodu (5 września 1971), beatyfikacji ojca Maksymiliana Kolbego w 1971 roku, pierwszą pielgrzymkę Ojca Świętego Jana Pawła II do Ojczyzny, niezłomne stawanie w obronie praw człowieka podczas konfliktów społecznych w kraju. Zmarł 28 maja 1981 roku w Warszawie.
Lech Kaczynski
data i miejsce urodzenia: 18 czerwca 1949, Warszawa
data i miejsce śmierci: 10 kwietnia 2010, Smoleńsk
profesja: polityk, prawnik, prezydent RP
Lech Kaczyński urodził się 18 czerwca 1949 r. w Warszawie w rodzinie o silnych tradycjach patriotycznych. Jego matka, Jadwiga Kaczyńska, służyła w Szarych Szeregach, jej ojciec był żołnierzem Armii Krajowej.
Jako uczeń Lech zagrał wraz ze swoim bratem bliźniakiem Jarosławem w filmie przygodowym „O dwóch takich, co ukradli księżyc” (1962).
Studiował prawo na Uniwersytecie Warszawskim. W 1971 roku przeniósł się do Sopotu, aby prowadzić badania na Uniwersytecie Gdańskim. Tam poznał swoją przyszłą żonę Marię. W 1980 roku obronił pracę doktorską z prawa pracy.
Lech Kaczyński wszedł na drogę, która zaprowadziła go do polityki, uczestnicząc w działalności opozycji antykomunistycznej.
W 1977 r. rozpoczął współpracę z Biurem Interwencyjnym Komitetu Ochrony Robotników. Rok później związał się z Wolnymi Związkami Zawodowymi. W sierpniu 1980 r. został doradcą Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego w Gdańsku. Był twórcą części zapisów porozumień sierpniowych. W okresie stanu wojennego został internowany.
Po zwolnieniu powrócił do działalności związkowej. Z czasem zaczął odgrywać coraz ważniejszą rolę w „Solidarności”. W 1990 został pierwszym wiceprzewodniczącym związku zawodowego. W roku 1991 otrzymał stanowisko Ministra stanu ds. bezpieczeństwa w Kancelarii Prezydenta RP.
W czerwcu 2000 został ministrem sprawiedliwości w gabinecie Jerzego Buzka. Wkrótce stał się najpopularniejszym członkiem rządu.
W 2002 roku wybrany na prezydenta Warszawy, a 3 lata później wybrany prezydentem Polski.
Zasłynął z tego, że wspierał starania Gruzji i Ukrainy w kwestii ich akcesji do NATO. Stanowisko to prezentował na 59. szczycie NATO w dniach 2–4 kwietnia 2008 w Bukareszcie.
Prezydent Lech Kaczyński zginął 10 kwietnia 2010 roku w katastrofie rządowego samolotu TU-154 pod Smoleńskiem, w drodze na uroczystości 70. rocznicy Zbrodni Katyńskiej.
Lech Wałęsa
data i miejsce urodzenia: 29 września 1943, Popowo
profesja: elektryk, polityk i działacz związkowy, dysydent, prezydent RP
Lech Wałęsa urodził się 29 września 1943 r. na Pomorzu okupowanym przez nazistowskie Niemcy. Jego rodzicami byli Bolesław Wałęsa (1908–1945), z zawodu cieśla i Feliksa Kamieńska, gospodyni domowa.
W 1961 roku ukończył szkołę zawodową w Lipnie. Od 1963 do 1965 służył w wojsku w Koszalinie, otrzymał stopień kaprala.
Od 1967 r. pracował elektrykiem w Stoczni Gdańskiej im. Lenina, w 1970 r. aktywnie działał w ruchu związkowym i protestacyjnym.
W grudniu 1970 r. był jednym z przywódców strajku, wszedł w skład rady oddziałowej Związku Zawodowego Metalowców oraz został społecznym inspektorem pracy. Uczestniczył w negocjacjach między pracownikami Stoczni Gdańskiej a pierwszym sekretarzem KC PZPR Edwardem Gierkiem.
Na początku lat 80-tych Wałęsa został wybrany na przewodniczącego NSZZ „Solidarność”. Internowany w 1981 roku, przebywał początkowo w rządowym ośrodku w Chylicach, później zaś w Arłamowie. Zwolniony w listopadzie 1982 roku.
W 1983 roku został laureatem Pokojowej Nagrody Nobla, którą w jego imieniu odebrała jego żona Danuta.
W latach 1988 i 1989 roku Wałęsa odegrał ważną rolę w negocjacjach z rządem komunistycznym (Okrągły Stół). Ich efektem była legalizacja Solidarności i przeprowadzenie częściowo wolnych wyborów w czerwcu 1989 r., w których Solidarność zdobyła 99 ze 100 miejsc w Senacie.
Po imponującym zwycięstwie w wyborach prezydenckich w 1990 r. Wałęsa został pierwszym po wojnie, demokratycznie wybranym prezydentem Polski. Trzy lata później był założycielem Bezpartyjnego Bloku Wspierania Reform, a w 1995 przegrał wybory prezydenckie z Aleksandrem Kwaśniewskim.
Jan Paweł II
data i miejsce urodzenia: 18 maja 1920, Wadowice
data i miejsce śmierci: 2 kwietnia 2005, Watykan
profesja: polski duchowny rzymskokatolicki, biskup pomocniczy krakowski (1958–1964), arcybiskup metropolita krakowski (1964–1978), kardynał prezbiter (1967–1978), zastępca Przewodniczącego Konferencji Episkopatu Polski (1969–1978), papież
Jan Paweł II (wł. Karol Wojtyła) urodził się 18 maja 1920 roku w Wadowicach, był synem Karola Wojtyły i Emilii z Kaczorowskich. Ukończył szkołę podstawową i średnią, a po maturze poświęcił się szachom, zostając mistrzem kilku turniejów.
Wstąpił na Uniwersytet Jagielloński w Krakowie i jednocześnie do szkoły teatralnej. W 1939 roku wojska niemieckie zamknęły uczelnię, na której studiował. Karol Wojtyła rozpoczął pracę w kamieniołomie, a następnie w zakładach chemicznych Solvay, aby poprawić swoją sytuację ekonomiczną i nie zostać wywiezionym do Niemiec.
W 1943 wstąpił do podziemnego seminarium duchownego założonego przez kardynała Adama Stefana Sapiehę, gdzie studiował teologię. Trzy lata później, 1 listopada, przyjął święcenia kapłańskie w prywatnej kaplicy biskupiej; po święceniach wyjechał do Rzymu na kursy na wydziale filozoficznym Papieskiego Ateneum Angelicum, gdzie uzyskał doktorat z teologii.
W 1948 wrócił do Polski, by przez 13 miesięcy pełnić swoją pierwszą posługę duszpasterską jako wikariusz i katecheta w parafii w Niegowici. W listopadzie tego samego roku uzyskał tytuł profesora na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego.
W 1958 został mianowany biskupem, w 1963 arcybiskupem, a w 1967 otrzymał nominację kardynalską.
Po śmierci Papieża Jana Pawła I 16 października 1978 roku Karol Wojtyła został wybrany nowym Papieżem w wieku 58 lat, przyjmując imię Jana Pawła II. Jego pontyfikat trwał ponad 26 lat i był jednym z najdłuższych w historii.
Polski papież wywarł ogromny wpływ na zmiany w Europie, które doprowadziły m.in. do upadku komunizmu.
W 1981 roku doszło do zamachu na Jana Pawła II. Papieżowi udało się cudem uniknąć śmierci od kuli zawodowego zabójcy, Ali Agcy. Jan Paweł II był gorącym zwolennikiem ekumenizmu i pielgrzymem – odbył 104 pielgrzymki (odwiedzając 134 kraje na całym świecie), w tym aż 8 do Polski.
2 kwietnia 2005 roku papież umiera na zapaść krążeniową spowodowaną chorobą Parkinsona, w noc poprzedzającą Święto Miłosierdzia Bożego. 1 maja 2011 r. Jan Paweł II został beatyfikowany przez Benedykta XVI, a 27 maja 2014 r. kanonizowany przez papieża Franciszka.
Andrzej Wajda
data i miejsce urodzenia: 6 marca 1926, Suwałki
data i miejsce śmierci: 9 października 2016, Warszawa
profesja: reżyser filmowy i teatralny, scenarzysta
Andrzej Wajda urodził się 6 marca 1926 w Suwałkach. Ojciec przyszłego reżysera, oficer Wojska Polskiego, został rozstrzelany w Charkowie wiosną 1940 roku. Matka – Aniela z domu Białowąs pracowała jako nauczycielka.
Jako nastolatek Andrzej był łącznikiem Armii Krajowej w Radomiu i Warszawie.
Po II wojnie światowej pomagał artystom w renowacji kościołów. W 1946 roku wstąpił do krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, ale nie ukończywszy kursu, przeniósł się na wydział reżyserii Szkoły Filmowej w Łodzi.
Jak wspominał, w tym czasie był pod silnym wpływem twórczości francuskiej awangardy i przypowieści Luisa Buńuela. Przeżywszy lata wojny, dał się poznać jako autor filmów o tematyce wojskowej. Taki był jego debiut „Pokolenie” (1955), który zapoczątkował „polską szkołę filmową”, a także filmy: „Kanał” (1957) i „Popiół i diament” (1958). Oba dzieła zostały zauważone na Festiwalach Filmowych w Cannes i Wenecji.
W latach 1972 – 1983 Wajda był kierownikiem Zespołu Filmowego „X”, a od 1978 do 1983 prezesem Stowarzyszenia Filmowców Polskich. Przewodniczył też Polskiej Federacji DKF. Był dyrektorem artystycznym Teatru Powszechnego w Warszawie.
W 2000 otrzymał Oscara za całokształt twórczości. W 2002 r. ufundował Mistrzowską Szkołę Reżyserii.
Zmarł 9 października 2016, nie doczekawszy premiery swojego ostatniego filmu: „Powidoki”.
Robert Lewandowski
data i miejsce urodzenia: 21 sierpnia 1988, Warszawa
profesja: piłkarz
Robert Lewandowski urodził się 21 sierpnia 1988 roku w Warszawie. Zaczął grać w piłkę nożną w wieku 7 lat. Zamiłowanie do piłki nożnej odziedziczył po ojcu, który oprócz tego trenował również judo.
Pierwszym klubem piłkarskim w karierze Roberta był Partyzant Leszno, gdzie pod koniec lat 90. trafił przyszły supernapastnik. Tam Robert nie został długo, przenosząc się do warszawskiej „Varsovii”, gdzie grał do 2004 roku. Następnie kontynuował karierę w innych warszawskich klubach – Delcie i Legii II.
Jego wielka kariera rozpoczęła się we wrześniu 2008 roku wyjazdem na mecz eliminacyjny Mistrzostw Świata. Podczas spotkania z San Marino zdobył swojego pierwszego gola dla polskiej reprezentacji. Polska wygrała wówczas 2:0. W 2010 roku Robert Lewandowski dołączył do Borussii Dortmund.
4 stycznia 2014 podpisał kontrakt z Bayernem Monachium.
W 2015 roku Lewandowski osiągnął niesamowity sukces – podczas meczu Bayernu z Vfl Wolsburg, strzelił aż 5 bramek w 9 minut. W efekcie znalazł się w Księdze Rekordów Guinnessa w aż czterech kategoriach: za zdobycie w najkrótszym czasie trzech, czterech i pięciu bramek, oraz za zdobycie pięciu goli jako gracz rezerwowy.
W 2021 roku napastnik Bayernu zdobył Złotego Buta – w sezonie 2020/2021 pokazał imponujące wyniki i stał się najskuteczniejszym napastnikiem w Europie. W Bundeslidze Lewandowski ustanowił nowy rekord w liczbie strzelonych bramek i tym samym przebił o jedno trafienie historyczne osiągnięcie legendarnego Gerda Muellera.
Od 2022 roku Robert Lewandowski jest zawodnikiem hiszpańskiego klubu FC Barcelona.